راهنمای چیدمان اسپیکرها در سینمای خانگی و سیستم های صوتی
اسپیکر (Speaker)
طریقه چیدن اسپیکرها در اطاقها به چه صورتی باید باشد؟
راهنمای چیدمان اسپیکرها
اسپیکر (Speaker) ابزاری است، برای شنیدن موسیقی و اصواتی که به‌صورت دیجیتالی تبدیل‌شده‌اند. اسپیکرها، ترکیبی از قطعات الکترونیک و مکانیکی هستند. آشناترین قطعه در آن‌ها برای ما همان دیافراگم (Diaphragm) بزرگ و نازکی است که به یک قطعه آهنربایی و قاب دور اسپیکر متصل هستند. بارها شده که با صدمه دیدن دیافراگم توسط یک ضربه یا نفوذ یک شی تیز، اسپیکرها کیفیت خود را از دست دادند. تازه متوجه می‌شویم که دیافراگم‌ها چه قطعات باارزشی هستند. اسپیکرها قطعات مهم دیگری هم دارند؛ اما دیافراگم اسپیکر رازهایی دارد که درک آن به ما کمک می‌کند تا از اسپیکرها بهتر استفاده کنیم.
اسپیکر برای پخش صدا ساخته‌شده است. صداها در اصل ارتعاشات مکانیکی هستند و با چند شاخص که معروف‌ترین آن‌ها بسامد (Frequency) و شدت صوت (Sound intensity) است، معرفی می‌شوند. معیار تقسیم‌بندی صداها بر اساس قدرت شنوایی انسان‌ها تعریف می‌شود. محدوده شنوایی انسان از فرکانس ۲۰ تا ۲۰۰۰ هرتز (Hertz) است. این دسته از صداها همان ارتعاشات صوتی است که با توجه به‌شدت صدا و توانایی شنیداری هرروز می‌شنویم. به صداهایی با فرکانس بالاتر از ۱۵۰۰۰ هرتز فراصوت (Ultrasound) و پایین‌تر از ۲۰ هرتز فرو صوت (Infrasound) می‌گویند.
دامنه شنوایی انسان در حدود ۲۰۰۰۰ هرتز است و اسپیکرها در این محدوده کار می‌کنند تا شما یک موسیقی یا صدا را بشنوید. اسپیکر تبدیل صدا را، با ارتعاش دیافراگم تولید می‌کنند. برای اینکه کیفیت تولید صدا در حد عالی حفظ شود پیشنهاد می‌شود که از ابعاد مختلفی از دیافراگم استفاده شود.
برای هر محدوده‌ای از فرکانس‌ها یک سایز دیافراگم و درنهایت یک نوع اسپیکر ساخته می‌شود. انواع صداها را می‌توان در چند بخش عمده تعریف کرد. صداهای زیر، صدای متوسط و صداهای بم. صداهای زیر مثل صدای جیغ یا صدای چهچه پرندگان، صدای متوسط مثل صدای ما که باهم صبحت می‌کنیم یا صدای خواننده موسیقی، صدای بم هم مثل صدای پارس سگ یا دوب، دوب باند پراید همسایه است.
تجربه یک صحنه از فیلم
آواز پرندگان از جنگل انبوه مقابل خانه شنیده می‌شود. ناگهان همه‌جا ساکت می‌شود و تنها صدای هیجان‌زده پارس سگ خانه به گوش می‌رسد که خبر می‌دهد غریبه‌ای به آنجا نزدیک می‌شود. مرد خانه با شنیدن صدای سگ از جا می‌پرد.
با دیدن نور شدیدی از پشت پنجره با سرعت به سمت پنجره می‌رود و سرک می‌کشد. مرد ازآنچه پشت پنجره می‌بیند، حیرت‌زده می‌شود ولی ناگهان با شنیدن صدای جیغ همسرش از پشت سر در آشپزخانه، رنگ صورتش از وحشت عوض می‌شود.
اسپیکرها در این فیلم برای ما چه می‌کنند. صدای پرندگان را اسپیکرهای کوچک‌تر و صدای پارس سگ را اسپیکرهای بزرگ‌تر پخش می‌کنند؛ ولی یک حس پنهان در این اصوات وجود دارد صدای جیغ زن که کاراکتر مرد از پشت سر می‌شنود. برای ایجاد چنین حسی است که به چیدمان اسپیکرها دست می‌زنیم تا شما هم جیغ زن را از پشت سر، تجربه کنید. حقیقتاً فرق یک فیلم حرفه‌ای با فیلم معمولی در تجربه شنیداری یک فیلم است.
ازنظر فنی افکت‌های حرفه‌ای و جذابی در خیلی از فیلم‌ها پیاده‌سازی شده است ولی زمانی شما متوجه اثر‌گذاری آن‌ها می‌شوید که علاوه بر نصب باندهای مناسب، چیدمان اسپیکرها را به درستی انجام داده باشید.
شناخت کلی انواع اسپیکرها اولین قدم برای چیدمان اسپیکرها
راهنمای چیدمان اسپیکرها
اسپیکر به سه دسته کلی تقسیم می‌شوند.
در زیرمجموعه این دسته‌بندی کلی، شما به انواع اسپیکرها بر‌می‌خورید ولی همین شناخت کلی از اسپیکرها بسیار گره‌گشا است.
اسپیکرهای کوچک (Tweeter)
اسپیکرهای کوچک‌تر وظیفه‌دارند صدای زیر یا با فرکانس بالا را پخش کنند. این اسپیکرها به Tweeter معروف هستند و با دیافراگمی مناسب در رنج فرکانس ۲۰۰۰ تا ۲۰۰۰۰ هرتز ساخته می‌شوند. این فرکانسی است که شما در آن صداهای تیز همچون آواز پرندگان یا جیغ‌زنان را می‌شنوید. Tweeter در زبان انگلیسی به معنی چهچه یا آواز پرندگان است.
اسپیکرهای متوسط (Mid-range speaker)
برای پخش صدای انسان‌ها و صداهایی با فرکانس متوسط از اسپیکرهای رده میانی به نام Mid-range speaker استفاده می‌کنیم. معمولاً اسپیکرهای متوسط در محدوده فرکانس ۲۵۰ تا ۲۰۰۰ هرتز طراحی می‌شوند. فرکانس صدای انسان بین ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ هرتز است.
اسپیکرهای بزرگ (Woofer)
اسپیکرهای بزرگ به نام ووفر معروف هستند که برای پخش صدای بم یا فرکانس پایین استفاده می‌شوند. ووفر در زبان انگلیسی به معنی پارس سگ است. یک ووفر معمولاً برای پخش رنج فرکانس صوتی از ۴۰ تا ۵۰۰ هرتز ساخته می‌شود. همان‌طور که می‌دانید ساب (sub) یک پیشوند است.
وقتی بخواهیم فرکانس بم‌تری را پخش‌کنیم، از باندهای معروف به ساب‌ووفر استفاده می‌کنیم. باندهای ساب‌ووفر معمولاً برای محدوده فرکانس صوتی از ۲۰ تا ۲۰۰ هرتز هستند.
هر چه صدا زیرتر باشد یعنی فرکانس بیشتری دارد و هرچه بم‌تر می‌شود یعنی فرکانس کمتری دارد. فرکانس زیاد باعث می‌شود که صفحه دیافراگم اسپیکر در ثانیه بیشتر مرتعش شود و در پخش صدا با فرکانس کم صفحه دیافراگم اسپیکر کمتر مرتعش می‌شود ولی سطح بزرگ‌تری از دیافراگم به ارتعاش درمی‌آید.
می‌بینید که بین صدا و زمان یک رابطه مشخص است. همین رابطه و درک آن باعث ساخت هنری به نام موسیقی (Musique) است. هر سازی با توجه به خصایصی مانند جنس و ساخت و… در محدوده فرکانس خاصی عمل می‌کند. دیافراگم‌ها هم از این قاعده خارج نیستند. برای بازپخش و ساخت باکیفیت صداها انواع اسپیکر با دیافراگم مختلف ساخته می‌شود.
حالا می‌دانید که ابعاد دیافراگم در مورد اسپیکرها به شما چه می‌گوید. سایز دیافراگم کوچک در اسپیکرها، مناسب صدا با فرکانس بالا یا صدای تیز است. سایز دیافراگم بزرگ برای پخش فرکانس پایین یا صدای بم است.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
در یک باند (کابینتی که اسپیکر در آن قرار داده می‌شود) شما می‌توانید از یک نوع اسپیکر تا چند اسپیکر با ابعاد مختلف ببینید. هر اسپیکر بخشی از اصوات مثلاً یک موسیقی را برای شما پخش می‌کند؛ اما برای شنیدن صداها باکیفیت مناسب نکاتی مثل پژواک، فاصله و زاویه‌ها هم مهم است.
مجموعه این نکات باعث می‌شود که بحث چیدمان اسپیکرها مطرح شود. همه این برنامه‌ریزی‌ها و تقسیم‌بندی‌ها برای ایجاد حالتی به نام ژرف‌نمایی شنیداری است؛ یعنی شما به‌عنوان شنونده یک موسیقی زیبا یا بیننده فیلم، تحت تأثیر کیفیت انواع افکت‌ها و صداها به تجربه عمیق‌تری از احساسات و مفاهیم در آثار هنری برسید.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
شناخت ترکیب اسپیکرها گام دوم در چیدمان اسپیکرها
برای چیدمان طلایی اسپیکرها ابتدا باید یک شناخت حداقلی در مورد انواع ترکیب اسپیکرها داشته باشیم.
حتماً تابه‌حال اصطلاحاتی مانند سیستم صوتی ۲٫۱ یا سیستم صوتی ۵٫۱ را شنیده‌‌اید. نقطه وسط این اعداد٬ اجزای سیستم صوتی را از هم جدا می‌کند. عدد اول تعداد اسپیکرها را معرفی می‌کند و عدد دوم تعداد ساب‌ووفر‌ها است.
مثلاً وقتی می‌گوییم سیستم صوتی ۵٫۱ یعنی پنج‌تا اسپیکر و یک ساب‌ووفر، اگر بگوییم ۲٫۰ یعنی دوتا اسپیکر، یعنی همین سیستم ساده استریو. حالا اگر به شما بگویند که یک سیستم صوتی ۱۰٫۲ داریم یعنی یک سیستم با ۱۰ اسپیکر و دو ساب‌ووفر برای چیدمان اسپیکرها در اختیار دارید.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
هر سیستمی که دارای دو اسپیکر است به نام استریو مشهور است به سیستم صوتی با چهار اسپیکر سیستم چهار صدایی (Quadraphonic) می‌گویند. به سیستم‌های با بیش از پنج اسپیکر سیستم صدای فراگیر یا صدای ساراند (Surround sound) می‌گویند. سیستم‌های تک‌کانال یا تک‌صدایی نیز به مونو (Mono) معروف هستند.
تکنیک چیدمان اسپیکرها بر اساس الگوهای مهندسی صدا طراحی‌شده است. این تکنیک‌ها به ما می‌گویند که در چه نقطه یا مکانی قرار بگیریم تا بهترین کیفیت را از تجهیزات خود داشته باشیم. اصطلاحاً به این نقاط sweet spot گفته می‌شود.
به‌طور کل sweet spot سیستم صوتی شما تابع شرایط پژواک، فاصله و زاویه‌ها است.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
کنترل اژدهای نامریی پژواک
برای گرفتن نتیجه مناسب و بهتر باید یک مکان مشخص و ثابت برای شنیدن انتخاب کنید. هرکسی بنا به موقعیتی که دارد می‌تواند یک اتاق وسیع یا کوچک را تهیه کند. همین تفاوت وسعت هم باعث می‌شود که موقعیت باندها متفاوت باشد. ابعاد فضا یا اتاق شما تعیین می‌کند که چه تعداد باند و در چه جهاتی باید تعبیه شوند.
اگر یک باند هم دارید باید فکر کنید مکان آن درون اتاق شما کجا باشد؟ تا همه شنوندگان صدای متعادلی را بشنوند. شاید بهتر باشد در چند گوشه اتاق بنشینید و به یک موسیقی گوش دهید تا درک بهتری از شرایط چیدمان اسپیکرها داشته باشید.
این‌یک اصل اساسی است، پژواک کمتر صدا، باعث طبیعی شدن آن می‌شود. برای اینکه در اتاق شما پژواک و تداخل صدا کمتر شود بهتر است کف اتاق فرش یا موکت شده باشد. کف‌پوش‌های پرزدار باعث مستهلک شدن صدا می‌شوند و در این صورت شما پژواک کمتری خواهید داشت.
همین کاهش قدرت صدا باعث می‌شود، همسایگان شما نیز آرامش بیشتری داشته باشند. همین تکنیک را در مورد دیوارها با نصب پرده‌های ضخیم پیاده کنید. پژواک‌ها در برخورد صدا با اجسام سخت و صلب و با سطح تخت بیشتر تولید می‌شوند، با اجسام نرم و با سطوح پیچیده کاهش پیدا می‌کنند.
شما می‌توانید با صداها بازی کنید. وقتی می‌خواهید پژواک‌ها کم شود می‌توانید حتی به جنس مبل‌ها هم‌فکر کنید. شاید بخواهید صدای شما به قسمت دورافتاده‌تر از فضای اتاق شما بهتر برسد. چطور است از جنس و فرم سطوح دکوراسیون یا کتابخانه خود و تغییر جهت آن کمک بگیرید.ارتفاع سقف و حتی شکل آن‌هم می‌تواند در تجربه شنیداری شما مؤثر باشد. اگر سقف شما گنبدی شکل است، پژواک‌ها واقعاً می‌توانند شمارا به دردسر بیندازند. اشیایی که از سقف آویزان هستند در تجربه شنیداری مؤثر هستند. لوسترها یا آویزها با توجه به جنس شکل خود می‌توانند انواع پژواک‌ها را تولید کنند.
یک نکته مهم این است که گاهی مشکلات در همه زمان پخش موسیقی شنیده نمی‌شوند. مثلاً گاهی ممکن است درزمانی که صداهای بم بیشتر پخش می‌شوند و یا زمانی که صدای های زیر به‌طور مستمر پخش می‌شوند مشکلاتی بروز کنند.
علت این امر وجود اجسامی در اتاق است که نسبت به محدوده فرکانس خاصی حساس هستند؛ مانند همان داستان دیافراگم‌ها با توجه به شکل و جنس و مکان قرارگیری برای یک سری فرکانس دچار لرزش و ارتعاش می‌شوند.
مثلاً شیشه‌ها و پنجره‌ها به خاطر ساختار و جنس خود فرکانس‌های پایین و صدای بم را از خود عبور می‌دهند ولی فرکانس‌های بالا را برمی‌گردانند. تعداد پنجره‌ها نیز عاملی افزاینده در پژواک است.
پژواک‌ها عامل مهمی هستند حتی اگر شما یک باند داشته باشید و یا حتی اگر باندها را برای مجالسی مثل سخنرانی و مداحی مرتب کرده باشید.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
چیدمان اسپیکرها و مثلث‌های طلایی
تعداد و نوع باندها تکلیف چیدمان شمارا مشخص‌تر می‌کند. یک قاعده کلی وجود دارد که درک آن کار جهت‌دهی و چیدمان اسپیکرها را آسان‌تر می‌کند.
یک مثلث را تصور کنید سر شما در رأس مثلث باشد و دو اسپیکر در گوشه‌های دیگر مثلث قرار بگیرد. این چیدمان باعث می‌شود که دو اسپیکر بافاصله مساوی در اطراف شما قرار بگیرند. در این حالت شما یک‌صدای استریوی باکیفیت را تجربه خواهید کرد.
رأس این مثلث یعنی محل قرارگیری شما همان sweet spot نامیده می‌شود. حالا با توجه به این نکته می‌توانید مکان دیگر اسپیکرها را معین کنید. برای این کار اسپیکرها را بر اساس نام و مشخصات از هم جدا کنید.
نکته اصلی این است که باندهای چپ در سمت چپ و باندهای راست در سمت راست قرار می‌گیرند. بهتر است اسپیکر پخش صداها با فرکانس متوسط یا به‌طورمعمول همان دیالوگ و گفتگو‌های انسانی، به خاطر خاصیت فرکانسی که دارند در میانه اتاق قرار بگیرند تا در شنوایی اصوات آن‌ها مشکلی نداشته باشید. چون این فرکانس‌ها به‌راحتی می‌توانند تحت تأثیر مکان، دیوار و اشیا اتاق شما مستهلک شوند.
اسپیکرهای فراگیر یا ساراند که می‌خواهید صدای فراگیر را برای شما القا کنند در اطراف خود قرار دهید.
ساب‌ووفر را می‌توانید در بخش مرکز و جلو قرار دهید. قدرت ساب‌ووفر در مکان آن نیز مؤثر است. گوش‌های انسان در درک فرکانس‌های بالا مشکلی ندارد ولی در فرکانس‌های پایین، مخصوصاً تشخیص جهت منبع صدا دقیق عمل نمی‌کند. با جابجا کردن ساب‌ووفر در چند جای اتاق می‌توانید از چیدمان اسپیکرها بهترین نتیجه را کسب کنید.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
زاویه اسپیکرها در چیدمان اسپیکرها
شنوایی انسان نسبت به فرکانس بالا حساس‌تر است و به‌راحتی می‌تواند جهت آن را تشخیص و به اصلاح گوش تیز کند. گوش ما فرکانس‌های بالا را در ارتفاع هم‌سطح هم بهتر تشخیص می‌دهد تا وقتی در کف و روی منتشر می‌شوند.
بعضی از سازندگان اسپیکرها آن‌ها را به‌صورت طبقه‌ای به روی‌هم سوار می‌کنند این چینش عمودی باعث می‌شود که توییترها در بالا و ووفرها در زیر قرار بگیرند. اگر شما از باندهای جداگانه استفاده می‌کنید این اصل را رعایت کنید. با توجه به ارتفاع مبل یا صندلی می‌توانید به اسپیکرهای کوچک ارتفاع دهید و آن‌ها را به روی میز یا قفسه قرار دهید.
برای پیدا کردن ارتفاع مناسب برای چند بار، با موسیقی‌های مختلف صدای اسپیکرها را چک کنید و تمرکز کنید روی صدای های ریزتر و اصواتی که از باندهای کوچک یا توییترها شنیده می‌شود. ارتفاع توییترها از زمین را بیشتر کنید ولی دقت کنید که زاویه آن با زمین موازی باشد.
جهت افقی و دقیق باندها، را می‌توان باتجربه، آزمون و تغییر چند درجه‌ای در زاویه هر باند نسبت به رأس مثلث انجام داد؛ ولی در کل شما رأس مثلث هستید و باندهای دیگر دونقطه مقابل رأس مثلث. هرچه تعداد باندهای شما بیشتر باشد درنهایت خود را در میان دایره‌ای فرضی از باندها موازی با زمین خواهید دید.
راهنمای چیدمان اسپیکرها
مهم‌ترین قطعه پازل چیدمان اسپیکرها، وضعیت اسپیکرهای چپ و راست و فاصله درست آن‌ها با شما به‌عنوان شنونده است. وقتی تعداد حضار بیشتر می‌شود این معادله کمی پیچیده می‌شود و پیدا کردن sweet spot کار سختی است. درواقع sweet spot یک اصطلاح است و منظور آن اشاره دقیق به یک نقطه نیست بلکه منظور جایگاه ایده‌آل است.
با توجه به قدرت سیستم و تعداد حضار نقطه می‌تواند به یک منطقه تبدیل شود. با توجه به مواردی که گفته شد شرایط خود را بسنجید شاید با تعویض مبلمان مشکل شما حل شد یا با تغییر مکان. البته خلاقیت هم می‌تواند راه گشای شما باشد، اگر به تجربه عمیق‌تری از اصول بالادست پیدا کنید.
source
